ИНСАН МӘДӘНИЈЈӘТИ ВӘ ҺӘЈАТЫНА ҮМУМИ БИР БАХЫШ

Müəllif: Asqar rezvani

Бәшәријјәти һәр ҝүн јени-јени үфүгләрлә таныш едән, заһири бәрли-бәзәкли ҝөрүнән «мәдәни дүнја»мыз артыг, һәјат ҝерчәкликләриндән кәнара чыхыб, игтисадијјат вә маддијјата әсасланан өз мәнтиги илә инсани дәјәрләрин маһијјәтини дәјишдирир. Халгын мә᾽нәви вә идеоложи инкишафынын кејфијјәти ону әбәдијјәт аләминдән хәбәрсиз едир. Дахили хүсусијјәтләри әсасында ҝөзүнү мә᾽нәви дүнјаја дикән инсан, диггәтини јалныз мадди аләмә јөнәлдир вә тәбиәтин гејри-мадди ҹәһәтини һабелә, сәмави һәгигәтләри хәјали мәфһумларла әвәз едир. Она ҝөрә дә мүмкүн гәдәр чох сәрвәт топламаг вә мадди рифаһа малик олмаг онун али мәгсәдинә чеврилир. Фәрди вә иҹтимаи мүнасибәтләрдә һөкмранлыг едән, мүхтәлиф шәкилләрдә заһир олан белә тәфәккүр тәрзи илә бәшәријјәтин һәгиги сәадәтә наил олаҹағыны тәсәввүр етмәк дүзҝүн дејилдир. Инсан өз әли илә дүзәлтдији маддијјат бүтләрини сындырмагла, тәфәккүрүнү бүсбүтүн дәјишмәклә вә мә᾽нәви һәгигәтләри ахтарыб тапмагла ниҹат тапа биләр.

Биз бу сөзләрлә һеч дә мүасир мәдәнијјәтин бүтүн имканларыны, рабитәләрин сүр᾽әтлијини вә техниканын инкишафыны инкар етмирик; онун мәзијјәтләринә вә фајдаларына ҝөз јуммуруг. Чүнки, бу јолла инсанын һәјат вә мәишәти даһа јахшы тә᾽мин едилир, онун нормал јашајыш шәраити даһа да асанлашыр. Амма, инсан руһунун дәринлији нәһајәтсиз бир ҝерчәклијин гаршысында гәрар тапдығыдан, мә᾽нәви сәадәти мадди рифаһла гурмағын гејри-мүмкүн олмасыны баша дүшмәлијик. Инсан батини раһатлыға чатмаг үчүн јалныз мадди рифаһла кифајәтләнә билмәз. О, динин әһәмијјәтини, онун нә үчүн ҝөндәрилдијини унутмамалы вә затән еһтијиҹлы олдуғу шејләрдән хәбәрсиз галмамалыдыр.

Үмумбәшәри ганунларын, инсан һаглары вә виҹдан азадлығынын мүдафиәси иддиалары илә чыхыш едән тәрәггипәрвәр әсримиздә иҹтимаи-сијаси мәктәбләр там сојугганлылыг вә рәһимсизликлә милјонларла адамын өлүмүнә сәбәб олан ики бөјүк дүнја мүһарибәсинин тонгалыны галајыблар. Һал-һазырда дүнја иҹтимаијјәтини үмуми бәлалардан горумаг мәгсәди илә јарадылан бејнәлхалг тәшкилатлар да еһтимал верилән диҝәр тәһлүкәләрин гаршысыны алмаг үчүн ағлабатан јоллар ҝөстәрә билмирләр. Сон дөврләрдә даһа бир мүһарибә аловунун шө᾽ләләнмәк еһтималы һеч кәсә ҝизли дејилдир. Мүасир күтләви гырғын силаһларынын дәһшәтли дағыдыҹы ҝүҹүнү нәзәрә алсаг, баша дүшә дүшәрик ки, белә бир оҹағын галанмасы илә бәшәријјәт тамамилә јаныб күлә дөнә биләр.

Тәәссүфләр олсун ки, узун илләрдир шәрг халглары гәрбин техноложи вә игтисади тәрәггиси гаршысында һәгарәт һисси илә дајанмыш, өзүнә е᾿тимад вә инам һиссини әлдән вериб, руһсуз вә түфејли бир ҹәмијјәтә чеврилмишдир. Онлар мүасир мәдәнијјәтлә кифајәт гәдәр таныш олмадыглары үчүн гәрбдән ҝәлән һәр бир шеји заманын һөкмү кими гәбул едирләр. Гәрб тәфәккүр тәрзи инсанлара һаким олмушдур вә онлар елә дүшүнүрләр ки, инсан ҝүнүн «тәләбләринә» тәслим олмалыдыр. Һәтта һәмин «тәләбләр» сәһв вә мәнтигсиз олсалар белә, онлары гәбул етмәк лазымдыр.

Шүбһә јохдур ки, өзүндә зәифлик вә чатышмазлыг һисс едән бир ҹәмијјәт бу мүртәҹе әгидәнин тә᾽сири алтына дүшәрәк, һеч вахт һәјатыны јениләшдирмәк, ҝерилијини арадан галдырмаг үчүн сә᾽ј етмәјәҹәк. Халгын исте᾽дад вә баҹарығыны инкишаф етдирмәк, ҹәмијјәтдә мүстәгил дүшүнҹә тәрзини бәргәрар етмәк үчүн инсани дәјәрләри дирчәлтмәк вә бүтүн имканлары сәфәрбәр етмәкдән савајы башга бир јол јохдур.

Башга бир тәрәфдән исә ҝәнҹ нәслин дүшүнҹә тәрзи мүасир дөврүн зәрәрли идеоложи һүҹумларына мә᾽руз галыб, һәр ҝүн бу зәһәрли идејалар она өз зијанлы тә᾽сирини ҝөстәрмәкдәдир. Белә бир шәраитдә Ислам алимләринин вәзифәси чох шәрәфли вә һәјат бәхшедиҹидир. Онлар ҝәрәк елми анлајышлар вә мәнтиги јолларла ҝәнҹләр вә јенијетмәләр үчүн һидајәт јолуну ҝөстәрсинләр, бөјүк Ислам мәдәнијјәти вә маарифини онлара тәгдим етсинләр.

Сон илләрдә алимләр тәрәфиндән бу истигамәтдә диггәтәлајиг ишләр ҝөрүлмәсинә бахмајараг, һәлә дә Ислам идеолоҝијасы ҹаванларын бүтүн тәбәгәләринин дүшүнҹә вә тәфәккүрүнә јол тапмајыб; бу бөјүк вә чох гијмәтли мә᾽нәви ирс кифајәт гәдәр танытдырылмајыб. Бу китабда гәрб дүнјасынын мадди фикирләрә әсасланан дүшүнҹәләри ҝүҹлү ислами мәнтиглә үзләшдирилиб, јетәрли мүгајисәләр едилиб вә гәрб мәдәнијјәти иҹтимаи, сијаси, игтисади зәминләрдә ислами бахышларла тәһлил олунуб. Мәнбәләрдән вә дәлилләрдән истифадә етмәклә, Исламын иҹтимаи асајиши бәргәрар етмәк, ҹәмијјәтин инкишаф јолларыны ҝөстәрмәк програмлары охуҹуларын нәзәринә чатдырылыр. Чүнки Ислам, мүхтәлиф милләтләри бир-биринә јахынлашдырмаг, мәдәнијјәти инкишаф етдирмәк вә дүнјада камил бир маарифин әсасыны гојмаг үчүн бүтүн мүсбәт елементләри сәфәрбәр етмәјә гадирдир.

Христианлығын әксинә олараг, исламда һеч вахт елм вә дин арасында чәкишмәләр мөвҹуд олмајыб. Даһа доғрусу, алимләр Ислам дининин сајәсиндә елмдә чох јүксәк нәтиҹәләр әлдә етмишләр. Онлар елми тәдгигатлар, јашајышын тәкамүлү вә һамынын гәбул едә биләҹәји тәбии вә фитри ганунлар бахымындан, беш әср әрзиндә бәшәријјәтин өнҹүлләри олмушлар. Мүсәлманлара мадди вә мә᾽нәви тәрәгги бәхш едән, онлары елм өјрәнмәјә тәшвиг едән мәһз Ислам дининин өзүдүр. Ислам, мүасир дөврдә һаким олан тәәссүблү фикирләрдән узаг олуб, инсанлар арасында гаршылыглы һәмкарлыг идејасыны тәблиғ едир.

Мадди ме᾽јар вә дәјәрләрин әсири олмуш мүасир дүнјада һәлә дә јалныз Ислам дини өз әбәди тә᾽лимләрини чәкинмәдән ҝөстәрә билир. Исламын маһијјәт вә өзүлү һәгигәтдән јоғрулуб; о, һәмишә олуб вә олаҹаг; Ислам тә᾽лимләри һәмишә тәравәтлидир вә бүтүн дөврләрлә ајаглаша билир.